U dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej sygnały pochodzące ze zmysłów nie są przetwarzane na właściwe reakcje organizmu, czyli zachowania dziecka mogą być zupełnie nieadekwatne do sytuacji i często niezrozumiałe bądź nawet nieakceptowalne przez otoczenie. W szkole może być ono postrzegane jako niegrzeczne, a nawet niewychowane. Jednak zachowanie, jakie prezentuje, wynika z tego, jak odbiera świat, a nie z jego złośliwości.
Dziecko z zaburzeniami SI w szkole zachowuje się adekwatnie do sposobu, w jaki przetwarza docierające do niego bodźce. Proces ten przebiega niewłaściwie - zarówno w odbiorze, jak i interpretacji danej informacji. Dziecko nie potrafi poradzić sobie z sytuacją szkolną i ogromem bodźców, które napływają do mózgu. Efektem tego są jego problemy z koncentracją uwagi i pamięcią, a także frustracja i problemy emocjonalne. To, jak odbiera ono bodźce, które go otaczają, wpływa też na relacje i kontakty z innymi dziećmi i nauczycielami.
Wyobraźmy sobie dziecko siedzące w ławce szkolnej. Mogłoby się mylnie wydawać, że zdolność do pozostawania w miejscu przez jakiś czas, aktywnego uczestnictwa w lekcji, skupienia na zadaniu, czy przepisywania z tablicy są czymś oczywistym. Niestety nie jest to takie proste dla wielu uczniów. Ponieważ już samo utrzymanie stabilnej pozycji ciała jest sporym wyzwaniem. Dziecko powinno być zdolne do ignorowania całej masy bodźców sensorycznych, docierających do niego w klasie. Ważne są też: umiejętność skupienia uwagi, dobra koordynacja oko-ręka i wiele innych. Każda z podstawowych umiejętności szkolnych wymaga dobrej współpracy wielu układów zmysłowych w naszym ciele. Jeżeli rozwój sensomotoryczany dziecka w pierwszych latach życia nie przebiegał prawidłowo, może mu być bardzo trudno skupić się na nauce, ponieważ musi kontrolować to, co powinno być automatyczne. Warto też dodać, że wszelkie nieprawidłowości w rozwoju sensomotorycznym mogą negatywnie wpływać na życie rodzinne, relacje społeczne, możliwości wykorzystania swojego indywidualnego potencjału przez dziecko oraz na jego samopoczucie.
Jednymi z najczęstszych zaburzeń integracji sensorycznej, które przejawiają uczniowie są: nadwrażliwość, podwrażliwość i poszukiwanie wrażeń sensorycznych.
Uczeń z nadwrażliwością - Czuję bardziej niż inni!
Nadwrażliwość oznacza zbyt silną reakcję na bodźce, które docierają do dziecka, przez co odbiera je niezwykle intensywnie. Dziecko ma trudności w prawidłowym funkcjonowaniu na zajęciach. Dźwięki wydają się głośniejsze, niż są w rzeczywistości. Światło, lampy powodują trudności ze skupieniem wzroku. Nadmiernie wrażliwy zmysł powonienia sprawia, że zapachy uznawane przez innych za obojętne, a nawet przyjemne stają się źródłem nieprzyjemnych odczuć. Dotyk potrafi być nieprzyjemny i bolesny. Dziecko może nie lubić ruchu, czuć się mało bezpiecznie, bać się upadku i utraty równowagi. Nadwrażliwość przejawia się np. nieumiejętnością skupienia się na wykonywanym zadaniu, zasłanianiem oczu i uszu, lękiem przed zabawami na placu zabaw, przesadnym reagowaniem na dotyk innej osoby. Pamiętajmy, że: Dzieci z nadwrażliwością słuchową są często bardzo głośne.
Uczeń z podwrażliwością - Nuuuuuuuda!
Dziecko z tego typu zaburzeniem potrzebuje bodźców o dużej intensywności lub długim czasie działania, aby w ogóle dotarły do jego świadomości. Ignoruje dźwięki i głosy, nie zdaje sobie sprawy z nieprzyjemnych zapachów czy ostrego światła. Często dzieci robią wszystko bardzo powoli, uważane są jako osoby leniwe, bez motywacji lub uparte. Mogą być postrzegane jako bierne społecznie, mało komunikatywne, sprawiać wrażenie, że nic dookoła ich nie interesuje. Uczeń dotknięty podwrażliwością nie zauważy, że się skaleczył, ani tego, że jest brudny. Nie poczuje nawet, że ktoś go popchnął czy szturchnął. Nie potrafi się dłużej skoncentrować na wykonywanej czynności, ponieważ układ nerwowy jest za mało pobudzony.
Poszukiwacz wrażeń sensorycznych - Chcę więcej i więcej!
Ten wzorzec zaburzeń prowadzi do stałej potrzeby dostarczania sobie bodźców sensorycznych i intensywnego ich poszukiwania. Dziecko szuka mocnych wrażeń, płynących z określonych bodźców sensorycznych, by pobudzić układ nerwowy do odpowiedniego poziomu uwagi. Uczeń taki ma trudności z koncentracją uwagi, jest w ciągłym ruchu, wierci się, kręci, popycha, zaczepia rówieśników, przejawia zachowania trudne. Próbuje zaspokoić swoje potrzeby sensoryczne, często w sposób niezrozumiały i trudny do zaakceptowania przez otoczenie.
Dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej w szkole często wykazuje trudności w nauce, może również przejawiać nieporadność fizyczną. Dodatkowo pojawiające się problemy emocjonalne i społeczne obniżają jego samoocenę i poczucie własnej wartości.
Dla dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej w szkole mają znaczenie rzeczy, które dla pozostałych dzieci mogą być subiektywnie obojętne. Jednak zastosowanie pewnych reguł może okazać się korzystne dla całej grupy.
Oto kilka wskazówek do pracy z dziećmi z zaburzeniami SI:
- Dziecko wrażliwe wzrokowo nie powinno siedzieć blisko okna.
- Gdy dziecko jest wrażliwe słuchowo, nie zaleca się siedzenia obok źródeł dźwięku, np. drzwi, poprzez które dobiega hałas z korytarza.
- Gdy dziecko łatwo rozprasza się wzrokowo, lepiej będzie funkcjonowało, zajmując miejsce blisko nauczyciela z przodu klasy. Z kolei, jeśli uczeń łatwo rozprasza się z powodu dźwięków, to siedząc z przodu, może odwracać się do tyłu sali.
- Dziecko musi dobrze czuć się na krześle, na którym siedzi. Dlatego należy zadbać o jego jak najlepsze dopasowanie. Pełne stopy dziecka muszą opierać się na podłodze, a łokcie na biurku. W przypadku, gdy krzesło jest zbyt wysokie, konieczna jest podstawka pod nogi.
- Dziecko może potrzebować dużo ruchu albo poczucia mocnego dotyku. Aby pomóc dziecku z potrzebą wrażeń i bodźców, nauczyciel może zadbać o zwiększenie ilości ruchu, dziecko może też zająć czymś dłonie, np. tzw. "gniotkiem".
- Dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej źle reaguje na zmiany, gdyż przez nie staje się bardziej pobudliwe i niespokojne. Warto informować grupę wcześniej o wszelkich zmianach w dziennym programie zajęć.
Z dzieckiem, które ma problemy sensoryczne, należy rozmawiać o tym, co mu przeszkadza, a co mu pomaga w czasie lekcji czy na przerwie. Część dzieci potrafi samodzielnie określić swoje potrzeby i oczekiwania. Praca z dzieckiem z zaburzeniami SI w szkole wymaga od nauczyciela kierowania się zasadami, które powinny obejmować całą grupę dzieci. Uczeń, który czuje się ważny i rozumiany, chętniej pracuje i uczestniczy w lekcji, niezależnie od tego, czy wykazuje problemy sensoryczne, czy też nie.
Opracowanie:
Iwona Smoleń - pedagog